تشکر از خداوند بر هر نعمتی، موجب افزونی آن نعمت می‌گردد. حضرت موسی (ع) به قوم خود فرمود: خداوند این‌چنین مقرر نموده است که اگر شکر کنید، نعمتم را بر شما زیاد می‌کنم و اگر کفر بورزید، عذاب من شدید است. حال چه توفیق و نعمتی از این بالاتر که خداوند به انسان لیاقت داده است که او را یاد نماید؟
امام رضا (ع) فرمودند: سجده شکر بعد از نماز واجب، برای تشکر از خداوند در برابر توفیق انجام نماز، واجب است؛ که کمترین حد آن، گفتن سه مرتبه شکرالله در سجده است [1] پس هر کس به حقیقت نماز و اینکه بزرگ‌ترین توفیق است واقف گردد، مفهوم سجده شکر را بیشتر احساس می‌کند.
ـ از بین بردن نقصان نماز: بدیهی می‌باشد که ممکن است خیلی از افراد، نمازشان به سبب کم بودن حضور قلب یا عدم رعایت برخی مستحبات، دارای کاستی‌هایی گردد. امام رضا (ع) فرمودند که سجده شکر بعد از نماز یکی از آثار مهمش، از بین رفتن برخی کاستی‌های موجود در نماز است [2].
ـ جلب رضوان الهی
ـ برداشته شدن حجاب‌ها بین بنده و خدا
ـ تعجب ملائکه از انسان به‌وسیله این عبودیت
ـ افتخار خداوند به شکرگزار
ـ تشکر خداوند از بنده خودش
ـ بهره‌مندی از فضل و بخشش خداوند
ـ دیدن و درک حقیقت وجه الله
از دیگر آثار و برکات سجده شکر که در کلام صادق آل محمد (علیهم‌السلام) آمده است، می‌توان به موارد فوق اشاره نمود که اگر بنده با عبودیت و نماز، به دنبال جلب رضوان الهی است، این رضایت با انجام سجده شکر، کامل می‌گردد؛ به‌گونه‌ای که ملائکه مقرب الهی که مدام در حال تقدیس و تسبیح خدای سبحان هستند، به شگفتی درمی‌آیند از رحمت الهی که بر شخص سجده‌گزار نازل می‌گردد، به‌گونه‌ای خداوند به ملائکه خود اعجاب می‌کند بر چنین بنده‌ای که ای ملائکه من، بیایید و نیک بنگرید بنده مرا که علاوه بر انجام فریضه، به سجده شکر افتاده و از من به سبب توفیق نماز واجب تشکر می‌کند. حال سزاوار است من که خدای او هستم نیز از او تشکر نمایم و صورتم را به او نشان می‌دهم؛ که منظور دیدن و درک مظاهر خداوند که بالاترین آن، اهل‌بیت عصمت و طهارت هستند می‌باشد [3] که خالق از مخلوق تشکر نماید، یعنی بزرگ‌ترین لطف الهی که از بهشت و رحمت و مغفرت و رضوان الهی برتر و بالاتر است.
امام رضا (ع) فرمودند: حداقل سجده شکر، سه مرتبه «شکراً لله» است، و از حضرت رضا (ع) در سجده بعد از نماز، تا 500 «سبحان‌الله» هم شنیده شده که این نشانگر آن است که لازم نیست حتماً در سجده، شکر لله گفته شود، بلکه هر ذکری که یاد خدا به‌عنوان تشکر باشد جایز است و هر مقدار طولانی باشد، فضیلت بیشتری دارد و مکرّر اتفاق افتاده که موسی بن جعفر (علیهماالسلام) بعد از نماز صبح به سجده رفته‌اند و تا بالا آمدن روز، همچنان در سجده بوده‌اند.
و امام صادق (ع) فرمودند: حضرت ابراهیم (ع) به سبب زیاد سجده نمودن بر زمین، به مقام خلیل‌اللهی رسید. [4]
بهتراست انسان دو مرتبه سجده کند؛ به این صورت که بعد از سجده اول، گونه راست و بعد گونه چپ را به خاک بمالد و مجدداً سر بر خاک گذارد. [5]
پی‌نوشت‌ها:
[1]أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: السَّجْدَةُ بَعْدَ الْفَرِیضَةِ شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَى ذِکْرُهُ عَلَى مَا وَفَّقَ لَهُ الْعَبْدَ مِنْ أَدَاءِ فَرِیضَتِهِ وَ أَدْنَى مَا یُجْزِی فِیهَا مِنَ الْقَوْلِ أَنْ یُقَالَ شُکْراً لِلَّهِ شُکْراً لِلَّهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قُلْتُ فَمَا مَعْنَى قَوْلِهِ شُکْراً لِلَّهِ قَالَ یَقُولُ هَذِهِ السَّجْدَةُ مِنِّیشُکْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى مَا وَفَّقَنِی لَهُ مِنْ خِدْمَتِهِ وَ أَدَاءِ فَرَائِضِهِ وَ الشُّکْرُ مُوجِبٌ لِلزِّیَادَةِ فَإِنْ کَانَ فِی الصَّلَاةِ تَقْصِیرٌ لَمْ یَتِمَّ بِالنَّوَافِلِ تَمَّ بِهَذِهِ السَّجْدَةِ.
[2] همان
[3]من لا یحضره الفقیه ؛ ج1 ؛ ص333عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع سَجْدَةُ الشُّکْرِ وَاجِبَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ تُتِمُّ بِهَا صَلَاتَکَ وَ تُرْضِی بِهَا رَبَّکَ وَ تَعْجَبُ الْمَلَائِکَةُ مِنْکَ وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا صَلَّى ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةَالشُّکْرِ فَتَحَ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى الْحِجَابَ بَیْنَ الْعَبْدِ وَ بَیْنَ الْمَلَائِکَةِ فَیَقُولُ یَا مَلَائِکَتِی انْظُرُوا إِلَى عَبْدِی أَدَّىفَرْضِی وَ أَتَمَّ عَهْدِی ثُمَّ سَجَدَ لِی شُکْراً عَلَى مَا أَنْعَمْتُ بِهِ عَلَیْهِ مَلَائِکَتِی مَا ذَا لَهُ عِنْدِی قَالَ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ یَا رَبَّنَا رَحْمَتُکَ ثُمَّ یَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا لَهُ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ یَا رَبَّنَا جَنَّتُکَ ثُمَّ یَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ یَا رَبَّنَا کِفَایَةُ مُهِمِّهِ فَیَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا قَالَ وَ لَا یَبْقَى شَیْءٌ مِنَ الْخَیْرِ إِلَّا قَالَتْهُ الْمَلَائِکَةُ فَیَقُولُاللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَا مَلَائِکَتِی ثُمَّ مَا ذَا فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ رَبَّنَا لَا عِلْمَ لَنَا قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَشْکُرُ لَهُ کَمَا شَکَرَ لِی وَ أُقْبِلُ إِلَیْهِ فَضْلِی وَ أُرِیهِ وَجْهِی.
[4]عللالشرائع، ج1، ص: 35... لِمَ اتَّخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِبْراهِیمَ خَلِیلًا قَالَ لِکَثْرَةِ سُجُودِهِ عَلَى الْأَرْض
[5]وسائل الشیعة ؛ ج7 ؛ ص12ٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى مُوسَى فَقَالَ یَا مُوسَى- إِنِّی اطَّلَعْتُإِلَى خَلْقِی اطِّلَاعَةً فَلَمْ أَجِدْ فِی خَلْقِی أَشَدَّ تَوَاضُعاً لِی مِنْکَ فَمِنْ ثَمَّ خَصَصْتُکَ بِوَحْیِی وَ کَلَامِی مِنْ بَیْنِ خَلْقِی قَالَ وَ کَانَ مُوسَى إِذَا صَلَّى لَمْ یَنْفَتِلْ حَتَّى یُلْصِقَ خَدَّهُ الْأَیْمَنَ بِالْأَرْضِ وَ الْأَیْسَرَ.
